Türk Kardiyoloji Derneği Ulusal Hipertansiyon Tedavi ve Takip Kılavuzu

 

3. Kan Basıncının Ölçümü ve Klinik Değerlendirme

c) Hipertansiyonda Klinik Değerlendirme

Hipertansiyonlu bir kişide yapılacak klinik değerlendirme ve araştırmaların dört ana amacı vardır (7).

Bunlar:

a) Kan basıncının kronik olarak yüksek olduğunu doğrulamak ve düzeyini saptamak

b) Sekonder hipertansiyonun var olup olmadığını, varsa nedenini saptamak

c) Hedef organ hasarının varlığı ve yaygınlığını değerlendirmek

d) Prognozu ve tedaviyi etkileyebilecek diğer kardiyovasküler risk faktörlerini ve klinik özellikleri araştırmak.

 

Anamnez ve Fizik Muayene

Anamnez

Hipertansiyonlu bir hastanın klinik değerlendirilmesi anamnezle başlar. Anamnezde özellikle göz önüne alınması gereken noktalar aşağıda sıralanmıştır:

a) Hipertansiyon, diyabet, dislipidemi, kalp yetersizliği, serebrovasküler olay veya böbrek hastalığı ile ilgili aile anamnezi.

b) Kan basıncı yüksekliğinin süresi ve daha önceki düzeyleri ile daha önce uygulanan antihipertansif tedavinin sonuçları ve yan etkileri.

c) Hastanın koroner kalp hastalığı, kalp yetersizliği, serebrovasküler hastalık periferik damar hastalığı, diabetes mellitus, gut, dislipidemi, bronkospazm, seksüel disfonksiyon, böbrek hastalıkları ve diğer önemli hastalıkları ile ilgili geçmişi, bu klinik tablolarla ilgili şimdiki semptomları ve bu tabloların tedavisi için kullanılan ilaçlar ve sonuçları ile ilgili bilgiler.

d) Sekonder hipertansiyon nedenleri ile ilgili olması olası semptomlar.

e) Hastanın diyetteki yağ, tuz ve alkol alışkanlıkları,

sigara içip içmediği ve içiyorsa süresi ve miktarı, fizik aktivite alaışkanlıkları ve vücudundaki yağ fazlasını ortaya koymak açısından gençliğindeki ve şimdiki ağırlığı arasındaki fark.

f) Kan basıncını arttırması olası ilaçlar ve maddelerin kullanımı ile ilgili anamnez (örneğin oral kontraseptifler, nonsteroid antiinflamatuar ilaçlar, meyan kökü, kokain, amfetamin türevleri, eritropoetin, siklosporinler, steroid hormonlar).

g) Hipertansiyonun seyri ve sonuçlarına etki edebilecek kişisel psikososyal ve çevresel faktörler (örneğin aile yapısı, çalışma ortamı, eğitim düzeyi, sosyokültürel ve sosyoekonomik yapısı) (6).

 

Fizik Muayene

Hipertansiyonlu bir kişide, kan basıncının ölçümü dışında tam bir fizik muayene yapılmalı ve muayene sırasında özellikle aşağıdaki noktalara dikkat edilmelidir (6,7).

a) Kan basıncının her iki koldan ve en az iki kere ve ilgili bölümdeki kurallara uygun bir şekilde ölçülerek kaydedilmesi.

b) Hastanın boy ve kilosunun ölçümü ve vücut kitle indeksinin hesaplanması (kilogram olarak ağırlığın metre olarak boy’un karesine bölünmesi).

c) Kardiyovasküler sistemin ayrıntılı muayenesi, bu arada kalp boyutları, ritm bozuklukları, 3. ve/veya 4. ses duyulup duyulmadığı ve kalp yetersizliği bulunup bulunmadığının saptanması.

d) Boyun muayenesinde karotis üfürümlerinin, venöz dolgunluğun ve tiroid büyümesinin olup olmadığının tesbiti.

e) Ekstremitelerde periferik arter nabızlarında zayıflama veya kaybolma, arteryel üfürüm ve ödem aranması.

f) Akciğerlerde rallerin ve bronkospazmın araştırılması.

g) Batın muayenesinde üfürüm, anormal pulsasyon, böbreklerde büyüme veya başka kitle olup olmadığının incelenmesi.

h) Gözdibinin ve serebrovasküler hasar açısından sinir sisteminin incelenmesi.

 

Laboratuvar İncelemeleri

Hipertansiyonlu hastalarda yapılacak laboratuvar incelemeleri, gerçekci bir risk belirlemesi yapılması, hedef organ hasarının ve diğer klinik tabloların ortaya çıkartılması ve sekonder hipertansiyonun ekarte edilmesi amaçlarına yöneliktir. Bu amaçla yapılacak olan incelemeler birinci basamak temel laboratuvar incelemeleri, ikinci basamak laboratuvar incelemeleri ve gereğinde yapılacak diğer laboratuvar incelemeleri olmak üzere üçe ayrılabilir (Tablo 6).

Tablo 6. Hipertansiyonlu hastalarda laboratuvar incelemeleri
 

Birinci basamak temel laboratuvar incelemeleri
Rutin idrar analizi
Basit kan sayımı
Kan şekeri
Elektrokardiyografi
Göğüs röntgenografisi

İkinci basamak temel laboratuvar incelemeleri
Tam kan sayımı
Kreatinin
Sodyum
Potasyum
Total kolesterol
HDL-kolesterol
Açlık trigliseridi
LDL-kolesterol

Gereğinde yapılacak laboratuvar incelemeleri
Kreatinin klirensi
Mikroalbuminüri
24 saatlik idrarda protein
Kan kalsiyumu
Ürik asit
LDL-kolesterol, apolipoproteinler, lipoprotein elektroforezi ve diğer lipid analizleri
Hemoglobin A1C ve/veya fruktozamin
TSH
PRA, aldosteron ve katekolaminler
Ekokardiyografi
Kraniyal, renal ve periferik arterlerin ultrasonografi/ Doppler incelenmesi
Batın ultrasonografisi

Gereğinde yapılacak incelemeler sekonder hipertansiyonun nedenlerini veya hedef organ hasarı/klinik kardiyovasküler hastalık varlığını ve şiddetini ortaya çıkarmak amacına yöneliktir. EKG’de sol ventrikül hipertrofisinin saptanması durumunda bunun ekokardiyografi ile kanıtlanması gereklidir. Kraniyal, renal veya periferik arter darlıklarından ya da aort anevrizmasından şüphe edilmesi durumunda bu damarlar ultrasonografi ile ayrıntılı bir şekilde incelenmelidir (6,7).

Hipertansiyonda Etiyolojik Tanı

Başlıca hipertansiyon nedenleri Tablo 2’de belirtilmiştir. Yapılmış olan çalışmalar, hipertansiyonlu hastaların %92-95’ inin esansiyel hipertansiyonlu olduğunu, %5-6 kadar hastada da hipertansiyonun kronik böbrek parankim hastalığına bağlı olduğunu göstermektedir. Diğer tüm nedenler hipertansiyon etyolojisinde ancak %1-3 oranında rol oynamaktadır. Bu nedenle, her hastada sekonder nedenlere bağlı hipertansiyonların araştırılmasına gerek yoktur (53,54).

Tablo 7. Kan basıncını yükselten nedenler
 

I. SİSTOLİK VE DİYASTOLİK HİPERTANSİYON

  1. Primer (esansiyel hipertansiyon)
  2. Sekonder hipertansiyonlar
  1. Renal hipertansiyon
  1. Renal parankimal hipertansiyon
  2. Renovasküler hipertansiyon
  3. Renin salgılayan tümörler
  4. Renoprival hipertansiyon
  5. Primer sodyum retansiyonu (Liddle sendromu, Gordon sendromu)
  1. Endokrin hipertansiyonlar
  1. Akromegali
  2. Hipotiroidi
  3. Hipertiroidi
  4. Hiperkalsemi (hiperparatiroidi)
  5. Sürrenal kökenli hipertansiyonlar
  1. Sürrenal korteks kökenli hipertansiyonlar
  1. Cushing sendromu
  2. Primer hiperaldosteronizm,
  3. Konjenital sürrenal hiperplazisi
  1. Sürrenal medüllasına bağlı hipertansiyon: Feokromositoma
  2. Sürrenal hormonlarının alınmasına bağlı hipertansiyonlar
  3. (meyan kökü, anabolik steroidler, iyatrojenik glukokortikoid fazlalığı, kontraseptifler ve benzeri östrojen içeren ilaçlar, sempatomimetik ilaçlar, tiramin içeren yiyecekler ile birlikte peynir, şarap gibi ürünlerin alınması, monoaminooksidaz inhibitörü antidepresifler).
  1. Sürrenal dışı kromaffin tümörler
  2. Karsinoid
  1. Aort koarktasyonu
  2. Gebeliğe bağlı hipertansiyon
  3. Nörolojik bozukluklara bağlı hipertansiyon
  1. Kafa içi basınç artışı
  2. Uyku apnesi
  3. Kuadripleji
  4. Ailevi disotonomi
  5. Kurşun zehirlenmesi
  6. Guillain-Barrè sendromu
  1. Fiziksel ve mental stres
  2. İntravasküler hacim artışı

II. SİSTOLİK HİPERTANSİYON

  1. Artmış kalp debisi
  1. Aort kapak yetersizliği
  2. Arteriovenöz fistül
  3. Hipertiroidi
  4. Beriberi
  5. Hiperkinetik dolaşım yaratan diğer nedenler
  1. Aort rijiditesindeki artış (yaşlılardaki sistolik hipertansiyon)

Hipertansiyonun nedenlerinin araştırılması gereken

hastaların özellikleri şu şekilde sayılabilir:

1. Yaş, anamnez, fizik muayene, hipertansiyon şiddeti veya temel laboratuvar incelemelerinin sekonder hipertansiyonu akla getirdiği kişiler

2. İlaç tedavisine yanıtı zayıf olan hastalar

3. Hipertansiyonu kontrol altında iken yükselmeye başlayan hastalar

4. Evre III hipertansiyonu olanlar

5. Ani başlayan hipertansiyonu olanlar

Hipertansiyonda Kardiyovasküler Riskin Belirlenmesi

Hipertansiyonlu hastalarda kardiyovasküler riski sadece kan basıncı düzeyi belirlemez. Birlikte bulunan diğer kardiyovasküler risk faktörleri, hedef organ hasarları ve klinik kardiyovasküler hastalıklar da kişinin riski üzerinde etkili olur. Bu nedenle, kan basıncı

düzeyi dışında birlikte bulunan risk faktörlerinin ve klinik kardiyovasküler hastalıkların da araştırılması gereklidir. Sözkonusu risk faktörleri ve hedef organ hasarı/klinik kardiyovasküler hastalıklar Tablo 7’de gösterilmiştir.

Tablo 7. Hipertansiyonda kardiyovasküler risk belirlemesi
Kardiyovasküler risk faktörleri

Major faktörler

  • Yaş: Erkeklerde 55, kadınlarda 65 yaşını aşmış olmak
  • Sigara
  • Hiperkolesterolemi (total kolesterol > 240 mg/dl veya LDL -kolesterol > 160 mg/dl
  • Diabetes mellitus
  • Serebrovasküler veya kardiyovasküler hastalıklara ilişkin aile anamnezi (erkeklerde 55, kadınlarda 65 yaşın üstünde)

Minor faktörler

  • Yaş: Erkeklerde 45, kadınlarda 55 yaşını aşmış olmak
  • Ilımlı hiperkolesterolemi (total kolesterol >200 mg/dl veya LDL-kolesterol >130 mg/dl)
  • Düşük HDL-kolesterol (< 35 mg/dl)
  • Hipertrigliseridemi (> 200 mg/dl)
  • Şişmanlık
  • Azalmış glukoz toleransı
  • Sedanter yaşam tarzı

Hedef organ hasarı/Klinik kardiyovasküler hastalık

  • Kalp hastalıkları
    • Sol ventrikül hipertrofisi
    • Angina/geçirilmiş miyokard infarktüsü
    • Geçirilmiş koroner revaskülarizasyon
    • Kalp yetersizliği
  • İnme veya geçici iskemik atak
  • Nefropati
  • Periferik arter hastalığı
  • Retinopati

Bu faktörlere göre risk belirlemesi yapılarak hastalar üç kategoriye ayrılır. Birinci kategoriyi oluşturan düşük risk grubunda hiçbir risk faktörü veya hedef organ hasarı /klinik kardiyovasküler hastalık yoktur. İkinci kategori orta derecede risk grubudur ve bu kategori diabetes mellitus hariç olmak üzere, bir major veya iki minor risk faktörü bulunan hastalardan oluşur. Üçüncü kategoriyi içeren yüksek risk grubunda ise diyabet veya hedef organ hasarı/klinik kardiyovasküler hastalık saptanmış olan hastalar bulunur. Bu risk sınıflamasının en önemli noktası, temelde bir faktörü olmasına karşılık taşıdığı önemden ötürü diyabetin hedef organ hasarı / klinik kardiyovasküler hastalık ile eşdeğer tutulmasıdır.